Familie Bleijs - Bleys - Blijs

De naam Bleys/Bleijs komt in twee soorten, als voornaam en als achternaam. Als voornaam wordt hij altijd gespeld als 'Bleys' en wordt hij hoofdzakelijk in angelsaksische landen gevonden. Als zodanig wordt hij ook gevonden in de literatuur, zoals is Zelazny's Amber reeks, waar een prins Bleys opduikt, of in de Arthur legende, waar Bleys genoemd wordt als de leermeester van Merlijn. De laatste wordt ook gespeld als 'Blaise'.

Bleys werd een paar honderd jaar geleden uitgesproken als Blees, de i, ij of y diende gewoon om de 'e' te verlengen. Ook de 'e' kon op die manier gebruikt worden: Blaes in plaats van Blaas. Maar door de klankverandering - umlaut - die we uit het Duits kennen werd Blaes vervolgens Blees. Bleys is dus waarschijnlijk een umlaut van Blaes, ofwel Blasius. Deze naam komt van de Armeense bisschop en martelaar Blasios, gestorven in 316, die ook in de westelijke kerk populair werd.

Als achternaam echter heeft de naam drie vormen: met puntjes, 'Bleijs', en zonder puntjes, 'Bleys', en zelfs een vorm zonder 'e': Blijs. Taalkundig maakt dit allemaal niet veel uit, maar voor sommige familieleden telt de juiste spelling erg zwaar. Volgens familiegeruchten moet het namelijk eigenlijk 'Bleys' zijn, maar is halverwege de negentiende eeuw door spellingswetgeving de naam in 'Bleijs' veranderd.

Welke criteria kun je aanleggen om te bepalen wat de juiste spelling van een naam is:

• de taal van de regio waar de familie oorspronkelijk vandaan komt
• de schrijfwijze, die de familie zelf van oudsher hanteert
• de schrijfwijze bij de naamsaanname in 1811

Volgens het taalcriterium is het Bleijs, uitgesproken als Blees. De 'y-grec' bestond in het Nederlands helemaal niet, en de letter 'i' werd naar believen met of zonder puntjes geschreven. Bij twee letters 'i' achter elkaar werd de tweede lang geschreven, dus 'j', opnieuw met of zonder punt. Een dubbele 'ii' werd dus 'ij'. Als je 'y' tegenkomt is dat gewoon 'ij' waar men toevallig de puntjes wegliet.

De bedoeling van de 'i' achter een klinker was verlenging van de klinker. Dus sprak men Bleijs uit als 'Blees'. Inderdaad zijn wij bij ons onderzoek in de zeventiende eeuw een aantal keren tegengekomen, dat de pastoor dopelingen noteerde als 'Blees', terwijl de familie zelf tekende met 'Bleijs'.

In de loop van de achttiende eeuw veranderde de uitspraak. Bleijs werd voortaan uitgesproken als 'Blijs', en door sommigen ook zo geschreven.

De schrijfwijze die de familie zelf van oudsher hanteert

We zien, zowel in Holland als in Brabant, dat de familie van oudsher zelf tekent met 'Bleijs', inclusief de puntjes. De oudste Hollandse handtekening is bijvoorbeeld die van Paulus Joannesz Bleijs uit 1670. Duidelijk zichtbaar zijn de puntjes op de 'ij'.

Pas aan het eind van de achttiende eeuw verandert dat tijdelijk. Mathias Janse Blijs (1742-1819) uit Veur schrijft in deze modernistische tijden zijn naam als 'Blijs'. Zoals reeds gezegd was de uitspraak inmiddels veranderd. Twee van zijn zoons echter, Johannis Bleijs (1768-1815) die naar Hoorn trekt, en Jasper Bleijs (1771-1821) schrijven hun naam weer als 'Bleijs'. De nazaten van Mathias' zoons Cornelis en Wilhelmus gaan verder als 'Blijs'.

Ook in de Zuidelijke Nederlanden is de schrijfwijze van oudsher 'Bleijs'. In de loop van de achttiende eeuw verandert die echter naar 'Bleys', mogelijk onder Franse invloed.

De naamsaanname 1811

Met het bovenstaande hebben we ook gelijk de spelling behandeld bij de naamsaanname in 1811. 'Bleys' in België, 'Blijs' voor Mathias Janse Bleijs en de nazaten van zijn zoons Cornelis en Wilhelmus, 'Bleijs' voor de nazaten van Mathias' zoons Johannis en Jasper, en voor alle overige Bleijzen in Nederland.

Er zijn echter uitzonderingen.

Johannis, de oudste zoon van genoemde Johannis Bleijs, trok vanuit Hoorn naar Amsterdam, en toen hij zich daar liet inschrijven nam de ambtenaar van de burgerlijke stand de naam gespeld als op de doopakte en werd het 'Blijs'. We zien dat de nazaten van deze Johannes drie generaties lang blijven tekenen met 'Bleijs', zelfs op de zelfde akte waar de gemeenteambtenaren 'Blijs' schrijven.

De tweede uitzondering betreft de nakomelingen die emigreren naar het buitenland. Men kent in de meeste landen niet de ij dus wordt de naam gespeld met een y, Bleys wordt dan de officiële achternaam.

Onduidelijker is het met degene die naar de kolonies vertrokken zijn, bij sommigen, zoals bij Melchior Bleijs is er een officiële aantekening en wordt de naam veranderd in Bleys, zo ook voor zijn nakomelingen. Bij anderen hebben wij deze nog niet terug kunnen vinden omdat de geboorteakten nog niet openbaar zijn.

Ergens ontstaat vanaf de kinderen van Adrianus Cyriacus ineens de opvatting dat Bleijs geschreven dient te worden als 'Bleys', en dat de spelling 'Bleijs' een fout van de burgerlijke stand is. Wat zeker een grote misvatting is, iedere Bleijs die nakomeling is van Quirinus Bleijs of Adrianus Cyriacus Bleijs, en die niet in het buitenland geboren is, dan wel geëmigreerd, dan wel één van zijn voorouders tijdens zijn of haar geboorte in het buitenland of de kolonies verbleef wordt wettelijk gespeld als Bleijs.

Met dank aan: Ton Spamer, voor de uitleg over de uitspraak van 'Bleijs' en de afstamming van 'Blasius'.

Vorige ...